दक्षिण भारतातील ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक वारसा लाभलेलं एक अत्यंत महत्वाचं ठिकाण म्हणजे बदामी. कर्नाटकमधील बागलकोट जिल्ह्यात वसलेलं हे शहर, एकेकाळी चालुक्य राजवंशाची राजधानी होतं. प्राचीन काळात याला “वातापी” म्हणून ओळखलं जायचं. इथलं अद्भुत स्थापत्य, लेण्यांची भव्यता, मंदिरे आणि नैसर्गिक सौंदर्य हे सर्व मिळून बदामीला एक अनोखा ऐतिहासिक आणि धार्मिक महत्त्व प्राप्त झालं आहे.

सहाव्या ते आठव्या शतकादरम्यान बांधलेली लेणी मंदिरे, भग्नावस्थेतील राजवाडा, भूतनाथ मंदिर, आणि अगस्त्य सरोवर यामुळे इतिहासप्रेमी आणि पर्यटक दोघांनाही भुरळ घालते. बदामीचा लालसर दगडाचा डोंगर परिसर आणि डोंगरकड्यांवर कोरलेल्या लेण्या हे स्थापत्यकलेचे अद्वितीय उदाहरण आहेत.

आजही बदामी त्याच्या गौरवशाली इतिहासाच्या खुणा साखळीत जपून ठेवतो. ऐतिहासिक वास्तूंव्यतिरिक्त इथे निसर्गप्रेमींना, ट्रेकर्सना आणि धार्मिक पर्यटकांनाही भरपूर आकर्षणं आहेत. जेव्हा तुम्ही बदामीला भेट देता, तेव्हा हे ठिकाण फक्त बघण्याचं नसून, अनुभवण्याचंही असतं – जिथे प्रत्येक शिला, प्रत्येक लेणं काहीतरी सांगण्यास उत्सुक असतं.

नमस्कार मित्रानो आज आपण बघणार आहोत कर्नाटक येथील ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक वारसा लाभलेलं एक अत्यंत महत्वाचं ठिकाण म्हणजे बदामी याचा इतिहास ,स्थापना आणि त्याची संपूर्ण माहिती बघणार आहोत ,तरी तुमचे Pridemarathi परिवारामध्ये स्वागत आहे. 

---

---

बदामीच्या गुहा: चालुक्यकालीन भारताची अप्रतिम शिल्पकला:

बदामीचे भौगोलिक स्थान :Badami Caves information in Marathi

बदामी गुंफा या कर्नाटकमधील चालुक्य राजवटीच्या काळातील अप्रतिम शिल्पकलेचे उदाहरण आहेत. दगडात कोरलेल्या या गुहा हिंदू, जैन आणि बौद्ध संस्कृतीचे दर्शन घडवतात. इतिहास, वास्तुकला आणि निसर्ग सौंदर्य यांचा संगम अनुभवण्यासाठी बदामी हे एक अद्वितीय पर्यटनस्थळ आहे.

बदामी हे कर्नाटका राज्याच्या बागलकोट जिल्ह्यात वसलेलं एक ऐतिहासिक शहर आहे. हे शहर दक्षिण भारताच्या उत्तर भागात, डोंगररांगांमध्ये वसलेलं असून, त्याचं स्थान भौगोलिक दृष्टिकोनातून अतिशय महत्त्वाचं आहे.

बदामीची प्रमुख वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे:

 स्थानिक माहिती:

• राज्य: कर्नाटक
• जिल्हा: बागलकोट 
• समुद्रसपाटीपासून उंची: सुमारे 586 मीटर (1923 फूट) 
• भौगोलिक समन्वय (Coordinates): 15.92°N, 75.68°E

प्रवासासाठी प्रमुख मार्ग:

• रेल्वे मार्ग: बदामी रेल्वे स्टेशन – हुबळी आणि बेंगळुरूशी जोडलेलं
  
• रस्ते मार्ग: राष्ट्रीय महामार्ग आणि स्थानिक रस्त्यांद्वारे बेंगळुरू, हुबळी, हंपी, बागलकोट यांच्याशी उत्तम संपर्क
  
• जवळचं विमानतळ: हुबळी (सुमारे 100 किमी), विजापूर आणि बेंगळुरू (लांब पल्ल्याचे पर्याय)

---

बदामीची ऐतिहासिक पार्श्वभूमी :Historical background of Badami:

पूर्वी “वातापी” म्हणून ओळखले जाणारे बदामी हे एक ऐतिहासिक शहर आहे आणि चालुक्य साम्राज्याची प्राचीन राजधानी होती. येथील ऐतिहासिक पार्श्वभूमी भारतीय वास्तुकला, राजकीय विकास आणि धार्मिक सौहार्दाचे समृद्ध उदाहरण आहे. चला सविस्तरपणे पाहूया:

वातापी – प्राचीन नाव आणि महत्त्व:

बदामीचे प्राचीन नाव ‘वातापी’ आहे आणि अनेक पौराणिक कथा आणि ग्रंथांमध्येही त्याचा उल्लेख आहे.काही पौराणिक कथांनुसार, वातापी हा एक राक्षस होता, ज्याचे नाव या प्रदेशाला मिळाले असे मानले जाते.नंतर, चालुक्य राजवंशाने या ठिकाणाला आपली राजधानी बनवल्यानंतर, त्याचे नाव बदामी ठेवण्यात आले.

चालुक्य साम्राज्य आणि बदामी:

इ.स. ५४० मध्ये, चालुक्य राजवंशाचा पहिला सम्राट पुलकेशी पहिला याने बदामीला राजधानी बनवले.चालुक्य राजवंश (इ.स. ५४०-७५३) हा दक्षिण भारतातील एक शक्तिशाली हिंदू राजवंश होता.पुलकेशी पहिला नंतर पुलकेशी दुसरा आला, जो सर्वात प्रसिद्ध चालुक्य सम्राट बनला. त्याच्या कारकिर्दीत चालुक्य साम्राज्याचा विस्तार उत्तर भारतात झाला.

पुलकेशी दुसरा याने नर्मदेपर्यंत विजय मिळवला आणि हर्षवर्धनचा पराभव केला. या विजयाचा उल्लेख ‘अहोल्या’च्या शिलालेखांमध्ये आढळतो.

वास्तुकलेचा भरभराट:

असे मानले जाते की भारतीय मंदिर वास्तुकला चालुक्य काळात सुरू झाली.बदामीची गुहा मंदिरे त्या काळातील उत्कृष्ट कोरीवकामाची साक्ष आहेत.शैव, वैष्णव आणि जैन धर्माचे सहअस्तित्व येथे दिसून येते, जे चालुक्य सहिष्णुतेचे प्रतीक आहे.

धार्मिक आणि सांस्कृतिक केंद्र:

बदामी हे केवळ राजधानीच नव्हते तर एक धार्मिक आणि सांस्कृतिक केंद्र देखील होते.या परिसरातील विविध धर्मांची गुहा मंदिरे, भूतनाथ मंदिर आणि महाकुट मंदिर हे याचे पुरावे आहेत.येथे सापडलेले शिलालेख त्या काळातील भाषा, लिपी, राजकारण, धर्म आणि सामाजिक जीवनाबद्दल माहिती देतात.

चालुक्योत्तर काळ:

७५३ नंतर चालुक्यांचा पराभव झाला आणि राष्ट्रकूट राजवंश उदयास आला.त्यानंतरच्या शतकांमध्ये, बदामीवर होयसळ, विजयनगर साम्राज्य आणि नंतर आदिलशाही सल्तनत यांचा प्रभाव होता.या सर्व आक्रमणांमुळे येथील अनेक प्राचीन वास्तू नष्ट झाल्या, परंतु जे अजूनही अवशेष आहेत ते भारतीय वारशाची भव्यता दर्शवितात.

ब्रिटिश काळ आणि पुरातत्व संशोधन:

ब्रिटिश काळात, बदामीचे महत्त्व पाश्चात्य जगाला समजले.ब्रिटिश अधिकारी आणि संशोधकांनी लेण्यांचा अभ्यास केला आणि त्यांच्या नोंदी ठेवल्या.आज, ‘भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण (ASI)‘ द्वारे येथे त्याचे जतन केले जात आहे.

बदामीची ऐतिहासिक पार्श्वभूमी राजकारण, धर्म आणि स्थापत्य यांचा एक अनोखा संगम आहे. चालुक्य साम्राज्याच्या उदयामुळे या शहराला प्राचीन भारताच्या गौरवशाली इतिहासात सन्मानाचे स्थान मिळाले. आजही, गुहा, मंदिरे आणि बदामीच्या तलावाच्या काठावर फिरताना, तुम्हाला त्या काळाची छाप जाणवते – जणू इतिहास तुमच्याशी बोलत आहे.

---

1. Badami Caves information in Marathi :बदामी लेणी:

चालुक्य राजा पुलकेशीन I याने 6व्या शतकात येथे राजधानी स्थापन केली. यानंतर त्याच्या वारसदारांनी येथे उत्कृष्ट शिल्पकला आणि गुंफा मंदिरे तयार केली.

स्थान:बदामी, बागलकोट जिल्हा, कर्नाटक
कालावधी:6व्या ते 8व्या शतकात चालुक्य राजवटीच्या काळात बांधलेल्या
एकूण गुहा:४ मुख्य गुहा (३ हिंदू, १ जैन)

गुहा क्रमांक १ – भगवान शिवाची गुहा:Lord Shiva’s Cave:

• ही बदामीमधील पहिली आणि सर्वात जुनी गुहा आहे.
• ही गुहा दगडात कोरलेली आहे आणि हिंदू धर्मात भगवान शिवाला समर्पित आहे.
• गुहेत प्रवेश करताच तुम्हाला भव्य द्वारपालके दिसतात.
• मुख्य मूर्ती नटराज: १८ हात असलेली शिवाची नृत्य करणारी मूर्ती.प्रत्येक हातात विविध शस्त्रे आणि भावना दर्शविणारी शिल्पे.
• इतर मूर्ती: गणपती, महिषासुरमर्दिनी, अर्धनारीश्वर, हरिहर

वास्तुकला:

• ही गुहा सुमारे ७० पायऱ्यांवर आहे.
• गुहेत दगडी खांब आणि एक लहान सभामंडप आहे.

गुहा क्रमांक २ – भगवान विष्णूची गुहा:Lord Vishnu’s Cave:

• ही गुहा थोडी उंच आहे आणि विष्णूला समर्पित आहे.
• या गुहेतील कोरीव खांब आणि कलात्मक सजावट अधिक आकर्षक आहे.
• मुख्य मूर्ती वामन अवतार: भगवान विष्णूने बटू रूप धारण करून राजा बालीकडून तीन पावले मागितल्याची कथा.
• वराह अवतार: पृथ्वीचे रक्षण करणारा वराह.
• त्रिविक्रम रूप: विश्व व्यापणारा महाकाय विष्णू

वास्तुकला:

• भिंतींवर सुंदर कोरीवकाम आणि छतावरील कलात्मक चित्रे
• कोरीवकाम अधिक प्रगत आणि विस्तृत आहे

गुहा क्रमांक ३ – सर्वात मोठी आणि सर्वात भव्य गुहा

• ही बदामीमधील सर्वात मोठी आणि कलात्मकदृष्ट्या समृद्ध गुहा आहे.
• हे विष्णूला समर्पित आहे, परंतु येथील शिल्पकलेचा दर्जा अत्यंत उच्च आहे.

मुख्य मूर्ती:

• नरसिंह अवतार: हिरण्यकश्यपूचा वध
• अनंतशयन विष्णू: एका महाकाय नागाच्या शरीरावर विश्रांती घेतलेले विष्णू
• राम, कृष्ण आणि इतर अवतारांच्या मूर्ती
• स्त्रिया, नर्तक, संगीतकार यांच्या शिल्पे

वास्तुकला:

• भव्य द्वारपाल, कोरीव खांब, दगडी छत
• एकता, उत्तम कोरीवकाम आणि सौंदर्य

गुहा क्रमांक ४ – जैन गुहा:Jain Cave

• ही गुहा इतर तीनपेक्षा थोडी कमी आहे आणि जैन धर्माला समर्पित आहे.
• ९व्या शतकात बांधलेली ही गुहा जैन स्थापत्य शैलीचे प्रदर्शन करते.

मुख्य मूर्ती:

• महावीर स्वामी: ध्यानस्थ स्थितीत
• पार्श्वनाथ: पाठीवर सापाच्या दातांसह
• इतर तीर्थंकरांच्या मूर्ती, ध्यानस्थ मुद्रा, यक्ष-यक्षिणी

वास्तुकला:

• साधे पण अतिशय शांत आणि पवित्र वातावरण
• कोरीवकाम केलेल्या मूर्तींमध्ये शांती आणि संयमाचे दर्शन

---

2. अगस्त्य सरोवर:Agastya Lake – बदामीचे पवित्र जलाशय

कर्नाटक राज्यातील ऐतिहासिक बदामी शहरात वसलेले अगस्त्य सरोवर हे एक प्राचीन आणि पवित्र जलाशय आहे. चालुक्य राजवटीच्या काळात निर्मिती झालेल्या या तलावाला ऋषी अगस्त्य यांच्या नावावरून “अगस्त्य सरोवर” असे नाव देण्यात आले आहे. या तलावाभोवती बदामीची प्रसिद्ध गुंफा मंदिरे, भूतनाथ मंदिर आणि किल्ला वसलेला असल्यामुळे हे ठिकाण धार्मिक, ऐतिहासिक आणि वास्तुशास्त्रीय दृष्टिकोनातून अत्यंत महत्त्वाचे मानले जाते.

सरोवराच्या उत्तर दिशेला बदामीच्या गुंफा असून, पायऱ्यांद्वारे खाली उतरून तलावाकडे जाता येते. दक्षिण बाजूस डोंगरावर भव्य किल्ला असून तिथून तलावाचा देखावा मंत्रमुग्ध करणारा वाटतो. सूर्योदय व सूर्यास्ताच्या वेळेस तलावाच्या पाण्यात गुंफांचे आणि मंदिरांचे प्रतिबिंब अप्रतिम दिसते, ज्यामुळे हे ठिकाण छायाचित्रकारांसाठी देखील आदर्श मानले जाते.

स्थानिक लोकांच्या मते, या पाण्यात स्नान केल्याने पापांचे क्षालन होते आणि मनःशांती लाभते. अजूनही अनेक भाविक येथे पूजा, ध्यानधारणा आणि आध्यात्मिक साधना करण्यासाठी भेट देतात. पर्यटकांसाठी हे ठिकाण निसर्गरम्य, शांत आणि ऐतिहासिक वारशाने परिपूर्ण आहे.

बदामीला भेट दिल्यास अगस्त्य सरोवर हे नक्कीच पाहण्यासारखे ठिकाण आहे. या सरोवराच्या आसपासचे परिसर आणि त्याची ऐतिहासिक पार्श्वभूमी बदामीच्या वैभवशाली इतिहासाचे साक्षीदार आहेत.

---

3. भूतनाथ मंदिर:Bhutnath Temple:

कर्नाटक राज्यातील बदामी येथे वसलेले भूतनाथ मंदिर हे एक प्राचीन आणि आकर्षक मंदिर आहे. हे मंदिर अगस्त्य सरोवराच्या काठावर, दगडात कोरलेल्या गुंफांच्या पार्श्वभूमीवर वसलेले असल्यामुळे याला जलमंदिर असेही म्हणतात. मंदिराची रचना आणि शांत वातावरण यामुळे हे ठिकाण भक्तांसह पर्यटकांनाही विशेष आकर्षित करते.

भूतनाथ मंदिराचे प्रमुख देवता म्हणजे भगवान शिव. “भूतनाथ” या नावाचा अर्थ “भूतांचा स्वामी” असा होतो, जो शिवाच्या एका रूपाला उद्देशून वापरला जातो. हे मंदिर 7व्या ते 11व्या शतकादरम्यान चालुक्य आणि राष्ट्रकूट राजवटीच्या काळात बांधले गेले आहे. मंदिराच्या बांधकामात लाल वाळूच्या दगडांचा (sandstone) वापर केला गेला असून, त्याची रचना अत्यंत भव्य व शिस्तबद्ध आहे.

वैशिष्ट्ये:

• मंदिराचा गर्भगृह, मुखमंडप, आणि सभामंडप हे अगदी साधे पण शिल्पदृष्ट्या आकर्षक आहेत.
• पाण्यात उभे असलेले हे मंदिर प्रतिबिंबासह अद्वितीय दृश्य तयार करते.
• सूर्योदय आणि सूर्यास्ताच्या वेळी हे मंदिर अत्यंत सुंदर आणि शांत वाटते.

भूतनाथ मंदिर धार्मिक दृष्टिकोनातून पवित्र असून, पर्यटकांसाठी निसर्ग, इतिहास आणि अध्यात्म यांचा सुंदर संगम आहे. मंदिराच्या सभोवतालच्या पायऱ्या, तळ्याचे पाणी आणि गुंफांची पार्श्वभूमी यामुळे हे ठिकाण एक फोटोजेनिक आणि ध्यानधारणा योग्य स्थान मानले जाते.

याच ठिकाणी पाठीमागे एका मोट्या भिंतीवर विष्णूचे काही अवतार कोरण्यात आले आहे त्यामध्ये वराह,मत्स्य ,बुद्ध ,नरसिम्हा. 

तसेच छत्रपती शिवाजी महाराज्यांची वेब सिरीज “The Secrets of the Shiledars” याचा संबध दःखवण्यात आला आहे.तसेच बदामीच्या लाल दगडी लेण्या आणि प्राचीन मंदिरे चित्रपट निर्मात्यांचे आकर्षण ठरले आहेत. “गुरू”, “रावडी राठोड”, आणि “केजीएफ” यांसारख्या चित्रपटांचे काही भाग येथे चित्रित झाले आहेत. बदामीचे नैसर्गिक सौंदर्य आणि इतिहासात्मक स्थळे चित्रपटांसाठी आदर्श ठरतात.

---

4. बदामी किल्ला: Badami Fort :

बदामी किल्ला हा 6व्या शतकात चालुक्य राजवंशाने बांधला. राजा पुलकेशिन I (Pulakeshin I) याने बदामीस आपल्या राजधानीचे स्वरूप दिले आणि किल्ल्याची उभारणी केली. त्याचा पुत्र पुलकेशिन II, जो चालुक्य राजवंशातील सर्वात शक्तिशाली राजा मानला जातो, याच किल्ल्यातून राज्यकारभार करत असे.

हा किल्ला धोरणात्मक दृष्टिकोनातून अतिशय महत्त्वाचा होता कारण तो उंचावर वसलेला असून चारही बाजूंनी डोंगरांनी वेढलेला आहे. यामुळे बाह्य आक्रमणापासून संरक्षण मिळत असे.

रचना आणि वैशिष्ट्ये:

• किल्ल्याचे प्रवेशद्वार दगडात कोरलेले असून मजबूत आहे.
• किल्ल्याच्या भिंती, तटबंदी आणि रक्षणासाठीचे बुर्जे अजूनही अस्तित्वात आहेत.
• दोन प्राचीन तोफा आजही किल्ल्याच्या एका टोकावर ठेवलेल्या आहेत.
• पाण्याची टाकी, अन्नसाठवण जागा आणि लष्करी चौक्या याचे अवशेष आजही दिसतात.
• डोंगरमाथ्यावरून अगस्त्य सरोवर, गुंफा मंदिरे, आणि भूतनाथ मंदिराचे सुंदर विहंगम दृश्य दिसते

सध्याची स्थिती (Present Condition):

किल्ला अंशतः पडझड झालेला असला तरीही त्याचे महत्त्वाचे घटक अजूनही शाबूत आहेत.पुरातत्त्व विभागाने (ASI) त्याचे संरक्षण व देखभाल सुरु ठेवली आहे.किल्ल्यावर पर्यटकांसाठी चढण्याच्या पायऱ्या व मार्ग व्यवस्थित उपलब्ध आहेत.

येथे पोहोचण्यासाठी थोडा चढ लागतो पण वर गेल्यावर मिळणारे दृश्य अविस्मरणीय असते.

---

5. बदामी पुरातत्त्व संग्रहालय:Archaeological Museum

बदामी पुरातत्त्व संग्रहालय हे कर्नाटकातील बदामी शहरात अगस्त्य सरोवराच्या काठावर, प्रसिद्ध गुंफा मंदिरांच्या जवळच वसलेले आहे. हे संग्रहालय भारतीय पुरातत्त्व विभाग (ASI) अंतर्गत चालवले जाते आणि चालुक्य राजवंशाच्या कलाकृती, शिल्पकला, आणि ऐतिहासिक पुरावे यांचे प्रमुख केंद्र मानले जाते.

स्थापना आणि इतिहास:

या संग्रहालयाची स्थापना 1979 साली करण्यात आली. यामध्ये सुमारे 150 पेक्षा अधिक वस्तू, शिलालेख, प्राचीन मूर्ती, नाणी आणि हस्तकला वस्तू ठेवण्यात आल्या आहेत, ज्या 6व्या ते 12व्या शतकाच्या दरम्यानच्या आहेत. या सर्व गोष्टी चालुक्य साम्राज्याच्या वैभवशाली इतिहासाची साक्ष देतात.

संग्रहालयातील वैशिष्ट्ये:

• शिव, विष्णू, गणेश, महिषासुरमर्दिनी, सूर्य यांसारख्या देवतांच्या मूर्ती
• वीरगळ (शौर्य दगड) व युद्ध दृश्ये दर्शवणारे शिलालेख
• लोककला, नाणी, आणि दररोजच्या वापरातील प्राचीन वस्तू
• चालुक्य कालीन शिल्पकलेतील बारकावे आणि स्थापत्यशास्त्राचे नमुने

संग्रहालयाच्या परिसरात बाहेरही काही खुल्या शिल्पे आणि प्रस्तरचित्रे ठेवण्यात आली आहेत. पर्यटकांना ही ठिकाणे माहितीपूर्ण आणि अभ्यासपूर्ण वाटतात.

भेट देण्याचा वेळ आणि माहिती:

• वेळ: सकाळी 9:00 ते संध्याकाळी 5:00
• आठवड्यातून सोमवार वगळता रोज उघडे
• प्रवेश फी 25 आहे.

---

6. महाकूट मंदिर संकुल – चालुक्य काळातील भव्य अध्यात्मिक स्थळ

कर्नाटकातील बागलकोट जिल्ह्यात, बदामीपासून सुमारे 14 किलोमीटर अंतरावर वसलेले महाकूट मंदिर संकुल हे एक प्राचीन आणि पवित्र तीर्थक्षेत्र आहे. हे मंदिर संकुल 6व्या ते 8व्या शतकात चालुक्य राजवटीच्या काळात बांधले गेले असून, तेथील स्थापत्यशैली, कोरीवकाम आणि पवित्रता यामुळे हे दक्षिण भारतातील महत्त्वाच्या हिंदू तीर्थांपैकी एक मानले जाते.

मुख्य वैशिष्ट्ये:

महाकूट संकुलामध्ये महाभैरवेश्वर मंदिर हे प्रमुख मंदिर आहे, जे भगवान शिव यांना समर्पित आहे. येथे जवळपास 20 पेक्षा अधिक लहान-मोठी मंदिरे आहेत, जी सर्व शिवलिंग, गणेश, विष्णू आणि अन्य देवतांनाच समर्पित आहेत.

येथील मंदिरांची वास्तुशैली नागर आणि द्रविड शैलीचा सुंदर संगम आहे. कोरीवकामातील बारकावे, पाषाण मूर्ती आणि स्तंभांचे काम पाहता चालुक्य कलेचे वैभव लक्षात येते.

पवित्र कुंड आणि अध्यात्मिक महत्त्व:

मंदिर संकुलात एक प्राचीन कुंड (पाण्याचे टाकं) आहे, ज्याला “विश्रांती तीर्थ” असेही म्हटले जाते. भाविक या कुंडात स्नान करून पवित्रतेची अनुभूती घेतात. महाशिवरात्रीस येथे विशेष पूजाअर्चा व यात्रा उत्सव भरवले जातात.

---

7. अहोल्ले व पट्टदकल (Aihole & Pattadakal)

अहोल्ले व पट्टदकल ही दोन ऐतिहासिक नगरे कर्नाटकातील बागलकोट जिल्ह्यात वसलेली असून, दोन्ही ठिकाणे प्राचीन चालुक्य राजवटीच्या मंदिर स्थापत्यकलेचा अमूल्य ठेवा दर्शवतात. ही स्थळे प्राचीन भारतीय वास्तुकला, शिल्पकला आणि धार्मिक परंपरेचा अद्वितीय संगम आहेत.

बदामीपासून अंतर:

• अहोल्ले: बदामीपासून सुमारे 34 कि.मी. अंतरावर
• पट्टदकल: बदामीपासून सुमारे 22 कि.मी. अंतरावर
• अहोल्ले ते पट्टदकल अंतर: सुमारे 14 कि.मी.

हे सर्व ठिकाणे एकदिवसीय प्रवासासाठी अतिशय योग्य आहेत आणि स्थानिक रस्ते चांगल्या स्थितीत आहेत.

अहोल्ले – मंदिरांचे जनस्थान:

अहोल्ले हे चालुक्य साम्राज्याच्या स्थापत्य प्रयोगांचे केंद्र मानले जाते. येथे सुमारे 125 मंदिरे असून, ही मंदिरे हिंदू, बौद्ध आणि जैन धर्माशी संबंधित आहेत.

प्रमुख मंदिरे:

• दुर्गा मंदिर – अर्धवर्तुळाकार रचना, पौराणिक दृश्यांनी सजलेले
• लाडखान मंदिर – मंदिर आणि घर यांचा सुंदर संगम
• रावणफडी गुंफा – दगडात कोरलेली गुंफा व शिवलिंग

अहोल्लेला “स्टोन आर्किटेक्चरची प्रयोगशाळा” देखील म्हणतात कारण इथूनच चालुक्य स्थापत्याची सुरुवात झाली.

---

पट्टदकल – युनेस्को जागतिक वारसा स्थळ

पट्टदकल हे चालुक्य सम्राटांचे राज्याभिषेक स्थळ (coronation site) होते आणि याला UNESCO World Heritage Site चा दर्जा प्राप्त आहे.

येथे नागर (उत्तर भारतीय) व द्रविड (दक्षिण भारतीय) शैलीचे सुंदर संगम दिसतो. येथील मंदिरे 7व्या-8व्या शतकात बांधली गेली असून 10 प्रमुख मंदिरे आहेत.

प्रमुख मंदिरे:

• विरुपाक्ष मंदिर (Virupaksha Temple)
• मल्लिकार्जुन मंदिर (Mallikarjuna Temple)
• काशी विश्वेश्वर मंदिर (Kashi Vishwanatha Temple)
• जैन मंदिर (Jain Temple)
• गलगनाथ मंदिर (Galaganatha Temple)
• पापनाथ मंदिर (Papanatha Temple)
• संगमेश्वर मंदिर (Sangameshwara Temple)
• जंबुलिंग मंदिर (Jambulingeshwara Temple)
• कदसिद्धेश्वर मंदिर (Kadasiddeshwara Temple)
• चंद्रशेखर मंदिर (Chandrashekhara Temple)

अहोल्ले व पट्टदकल ही स्थळे चालुक्य साम्राज्याच्या कलात्मक व सांस्कृतिक वैभवाचे प्रतीक आहेत. बदामीच्या दर्शनानंतर हे दोन्ही ठिकाणे एकदिवसीय ऐतिहासिक प्रवासासाठी उत्तम पर्याय आहेत.

---

8. बनशंकरी देवी मंदिर, बदामी – अरण्य देवीचे शक्तिपीठ

बनशंकरी देवी मंदिर हे कर्नाटकातील बदामीपासून सुमारे 5 किलोमीटर अंतरावर असलेल्या बनशंकरी (Chalukya Banashankari) गावात वसलेले आहे. हे मंदिर देवी पार्वतीचे ‘शंकरी’ स्वरूप, म्हणजेच “वनातील देवी” म्हणून पूजले जाते.

इतिहास आणि महत्त्व:

हे मंदिर 7व्या शतकात चालुक्य राजा कीर्तिवर्मा द्वितीय याने बांधले असल्याचे मानले जाते. मंदिरातील देवीची मूर्ती काळ्या पाषाणात कोरलेली असून तिच्या तीन डोळ्यांमुळे आणि त्रिशूळ-डमरू धारण केल्यामुळे ती अधिक प्रभावी भासते. देवीच्या मूर्तीला ‘शक्तीस्वरूपा’ मानले जाते.

बनशंकरी देवीला राखनारे रूप मानले जाते आणि स्थानिक लोक तिची उपासना अन्न, आरोग्य आणि संरक्षणासाठी करतात.

विशेष वैशिष्ट्ये:

• मंदिरासमोर एक भव्य तलाव (हळकुंडा तळे) आहे, जो अष्टकोनी आकाराचा आहे.
• या तळ्याभोवती मंडप आणि स्तंभयुक्त रचना आहेत, ज्या चालुक्य स्थापत्यशैलीचे द्योतक आहेत.
• मंदिराच्या प्रांगणात दिवसाभर भक्तांची वर्दळ असते, विशेषतः माघ महिन्यातील बनशंकरी जत्रा दरम्यान लाखो भक्त येथे येतात.

बनशंकरी जत्रा:

दरवर्षी जनवारी-फेब्रुवारीमध्ये माघ पौर्णिमेस येथे भव्य जत्रा भरते. या जत्रेत रथोत्सव, सांस्कृतिक कार्यक्रम आणि पारंपरिक बाजार भरतो. हे दक्षिण भारतातील एक मोठे धार्मिक आणि सांस्कृतिक आकर्षण आहे.

बनशंकरी देवी मंदिर हे श्रद्धा, परंपरा आणि स्थापत्यकलेचा त्रिवेणी संगम असलेले जागृत मंदिर आहे. बदामीच्या भेटीवेळी येथे जाऊन देवीचे दर्शन घेणे अत्यंत मंगल मानले जाते.

---

लोकसंस्कृती आणि परंपरा

• बदामीची लोकसंस्कृती ही पारंपरिक कर्नाटकी आणि मराठवाडी प्रभावाची मिश्रण आहे.
  
• गावांमध्ये अजूनही पारंपरिक लोकनृत्ये, कीर्तन, भजन, आणि जत्रा या धार्मिक व सांस्कृतिक स्वरूपाच्या कार्यक्रमांना मोठे महत्त्व आहे.
  
• विशेषतः चालुक्य परंपरेशी संबंधित नाट्यकला आणि शिल्पकला येथे विविध रूपांत दिसते.
  
• होसगळा आणि यक्षगान सारखी पारंपरिक कलेची रूपे स्थानिक उत्सवांमध्ये पाहायला मिळतात.
  

भाषा व संवाद:

स्थानिक लोक मुख्यतः कन्नड भाषेत बोलतात, परंतु मराठी, हिंदी आणि इंग्रजीही थोड्याफार प्रमाणात समजतात.ग्रामीण बोलीभाषा आणि त्यांच्या विशेष म्हणी व शब्दरचना ही बदामीच्या सांस्कृतिक रंगाचे दर्शन घडवते.

---

अन्नसंस्कृती (खानपान):

बदामीची अन्नसंस्कृती ही उत्तर कर्नाटकच्या पारंपरिक जेवणावर आधारित आहे.

प्रमुख खाद्यपदार्थ:

• जोलाड भाकरी (ज्वारीची भाकरी)
• बेसन घट्टी, चना आमटी, कर्ड राईस
• रक्की (रागी) मुद्धा, बदामी पकोडी, मिरची भजी
• स्थानिक गोड पदार्थांमध्ये चकली, करंजी, लड्डू यांचा समावेश होतो.
• पारंपरिक पद्धतीने मातीच्या भांड्यात शिजवलेले अन्न अजूनही अनेक घरांमध्ये लोकप्रिय आहे.

---

बदामी – राहण्याची सोय व किंमतीची माहिती:

बदामी हे ऐतिहासिक स्थळ असल्यामुळे येथे सर्व प्रकारच्या बजेटनुसार निवासाचे पर्याय सहज उपलब्ध आहेत. तुम्ही एकटा प्रवास करत असाल, कुटुंबासह किंवा ट्रेकिंग ग्रुपसोबत – बदामीमध्ये तुमच्या गरजेनुसार निवास मिळतो.

रुपये 500 ते 5000 पर्यन्त रूम्स अगदी सहज मिळून जातात.

---

प्रवास टिप: बदामी ट्रॅव्हल टिप्स (Badami Travel Tips)

• जर तुम्ही ऐहोळे आणि पट्टदकल ही स्थळं सुद्धा बघण्याचा विचार करत असाल, तर बदामीमध्ये राहणं अधिक सोयीचं ठरतं.स्थानिक ऑटो रिक्शा किंवा गाईड सर्व्हिसेसद्वारे पाहण्याची ठिकाणं आरामात पाहता येतात.
• बदामीची सफर सुखद, आरामदायक आणि माहितीपूर्ण व्हावी यासाठी खाली दिलेल्या काही उपयुक्त प्रवास टिप्स नक्की लक्षात ठेवा:

सर्वोत्तम वेळ भेट देण्यासाठी:

ऑक्टोबर ते फेब्रुवारी हा काळ सर्वात उत्तम आहे.या हिवाळी महिन्यांमध्ये हवामान आल्हाददायक असतं, त्यामुळे लेणी, मंदिरं आणि ट्रेकिंगचा अनुभव जास्त चांगला मिळतो.उन्हाळ्यात (मार्च-मे) खूप उष्णता असते, त्यामुळे टाळावा.

काय बरोबर ठेवावं?

• आरामदायक ट्रेकिंग बूट – लेणी व किल्ल्यांपर्यंत पोहोचण्यासाठी चढाई लागते.
• टोपी, सनस्क्रीन, आणि सनग्लासेस – ऊन टाळण्यासाठी उपयोगी.
• पाण्याची बाटली – दिवसभर फिरताना हायड्रेटेड राहणं महत्त्वाचं.
• थोडं ड्रायफूड किंवा स्नॅक्स – दुर्गम भागात काही वेळा दुकाने नसतात.

भेट देण्याची योग्य वेळ:

सकाळी लवकर भेट द्या – उन्हापासून बचाव होतो आणि गर्दी कमी असते.सूर्योदयाच्या वेळेस भूतनाथ मंदिराजवळचा दृश्य अनुभव विलक्षण असतो.

स्थानिक गाईड सोबत घ्या:

स्थानिक गाईडसह फिरल्यास तुम्हाला मंदिरांची, लेण्यांची आणि इतिहासाची अधिक माहितीपूर्ण माहिती मिळते.अनेक कथा, पौराणिक संदर्भ आणि स्थापत्यशास्त्र समजून घेता येतं.

प्रवासाची योजना:

• बदामी रेल्वे स्टेशनपासून शहरात येण्यासाठी ऑटो-रिक्शा उपलब्ध आहेत.
• जवळची ठिकाणं (ऐहोळे, पट्टदकल, महाकूट) बघण्यासाठी स्थानिक वाहनभाडे किंवा टॅक्सी सेवा घेता येते.
  

कॅश आणि नेटवर्क:

• काही ठिकाणी कार्ड/UPI स्वीकारले जातात, पण काही दुकाने केवळ रोख पैसेच स्वीकारतात, त्यामुळे थोडे पैसे जवळ ठेवा.
• मोबाईल नेटवर्क सामान्यतः ठीक असते, पण दुर्गम भागात कधीकधी कमजोर राहतो.

---

FAQ: